دکتر صادقی قهرودی
متخصص قلب و عروق ، آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی

بالون زدن قلب ، چرا و چگونه؟ [قسمت اول]

آنژیوپلاستی عروق کرونری توسط کاتتری انجام می شود که نوکی حاوی بالون داشته و جهت بازکردن تنگی در یک شریان کرونری به یکی از شریان های کشاله ران یا مچ دست وارد می شود.

بیماری شریان های کرونری هنگامی اتفاق می افتد که پلاک های کلسترول در دیواره شریان های قلب تشکیل می شوند. بالون زدن قلب در باز کردن تنگی عروق کرونری در بیش از ۹۰ درصد بیماران موفق عمل کرده است.

حداکثر ۳۰ تا ۴۰ درصد بیمارانی که یک عمل آنژیوپلاستی کرونری موفق داشته اند دوباره در محلی دچار تنگی می شوند که توسط بالون باز شده است.

استفاده از وسایل جدید تر مانند استنت های درون کرونری و آترکتومی و همچنین استفاده از مواد دارویی جدید تر منجر به افزایش میزان موفقیت، کاهش عوارض و کاهش بازگشت مشکل پس از مداخله کرونری از طریق پوست شده است. در حال حاضر، میزان عود مشکل پس بالون زدن قلب کم تر از ۱۰ درصد می باشد.

آنژیوپلاستی به وسیله بالون (بالون زدن قلب) چیست؟

بالون زدن قلب یا آنژیوپلاستی کرونری داخل مجرایی از طریق پوست (PTCA) در اواخر دهه هفتاد میلادی معرفی شد. PTCA فرایندی غیر جراحی است که تنگی ها و انسداد های شریان های خون رسان به عضله قلب (شریان های کرونری) را برطرف می کند.

این روش امکان رسیدن خون و اکسیژن بیش تر به عضله قلب را فراهم می کند. PTCA اکنون تحت عنوان مداخله کرونری از طریق پوست یا PCI شناخته می شود. همان طور که از این اصطلاح نیز مشخص است این روش شامل استفاده از بالون ها، استنت ها و دستگاه های آترکتومی می باشد.

مداخله کرونری از طریق پوست توسط یک کاتتر حامل بالونی کوچک انجام می شود. این کاتتر به یک شریان در کشاله ران یا مچ دست وارد شده و تا ناحیه تنگی در شریان کرونری پیش روی می کند. سپس این بالون منبسط شده و ناحیه تنگی در شریان را گشاد می کند.

در صورت موفق بودن، این روش می تواند سبب تسکین درد آنژین صدری، بهبود پیش آگهی افراد مبتلا به آنژین ناپایدار و به حداقل رساندن یا از بین بردن خطر ابتلا به ایست قلبی شود. به همین دلیل بیمار نیازی به قرار گرفتن تحت عمل جراحی باز قلب جهت بای پس شریان های کرونری ندارد.

علاوه بر استفاده از بالون زدن قلب ، در دسترس بودن استنت ها (در یک طراحی تور مانند) نیز طیف افرادی را که مداخله کرونری برایشان مناسب است افزایش داده است. همچنین ایمنی بالا و نتایج بلند مدت این عمل نیز در این وضعیت موثر واقع شده اند.

از اوایل دهه ۹۰ میلادی، بیماران بیش تر و بیش تری به وسیله استنت گذاری درمان می شوند. این استنت ها به وسلیه مداخله بالون گذاری از طریق پوست در عروق کرونری جایگذاری شده و در آن شریان ها به عنوان یک داربست باقی می مانند.

گرفتگی عروق قلبی

این فرایند، به طرز قابل توجهی تعداد بیماران نیازمند به عمل جراحی باز قلب جهت بای پس عروق کرونری را به کم تر از ۱ درصد کاهش داده است. همچنین، این روش مخصوصا با استفاده از استنت های دارویی میزان بازگشت انسداد شریان کرونری (restenosis) را به کم تر از ۱۰ درصد کاهش داده است. این نوع استنت های آغشته به دارو به جلوگیری از بازگشت انسداد یا تنگی در اثر بافت اسکار (جای زخم) کمک می کنند.

در حال حاضر، تنها بیمارانی که فقط توسط بالون زدن قلب درمان می شوند آن هایی هستند که دارای عروقی با قطر کم تر از ۲ میلی متر (قطر کوچک ترین استنت)، ضایعات ریشه دار در شریان های کرونری، بافت زخم در اثر استنت های قدیمی می باشند. همچنین، افرادی که پس از عمل نمی توانند دارو های رقیق کننده خون مصرف کنند نیز جزو این دسته از بیماران قرار می گیرند.

در ابتدا، دستگاه های متعدد آترکتومی (از بین بردن پلاک) برای استفاده به عنوان موارد الحاقی در مداخله کرونری ساخته شدند. این موارد شامل استفاده از لیزر اکسیمر جهت تخریب پلاک، آترکتومی چرخان (استفاده از یک مته با پوشش الماس) جهت تخریب مکانیکی پلاک و آترکتومی هدایتی جهت بریدن و از بین بردن پلاک می شدند.

در ابتدا تصور می شد که چنین دستگاه هایی احتمال بروز بازگشت انسداد شریان کرونری را کاهش می دهند اما در آزمایش های بالینی نشان داده شد که این روش ها مزایای کمی دارند. هم اکنون این دستگاه ها فقط در موارد انتخابی به عنوان یک مورد الحاقی در مداخله استاندارد کرونری از طریق پوست استفاده می شوند.

ابتلا به بیماری عروق کرونری چگونه رخ می دهد؟

شریان هایی که خون و اکسیژن را به عضلات قلب می رسانند شریان های کرونری نام دارند. بیماری عروق کرونری هنگامی اتفاق می افتد که در دیواره این شریان ها پلاک کلسترول تشکیل می شود. این فرایند، آرتریو اسکلروزیس یا تصلب شرایین نامیده می شود. پلاک کلسترول ماده ای سفت و ضخیم بوده که شامل مقادیر مختلفی از کلسترول، کلسیم، سلول های عضلانی و بافت های اتصال دهنده می باشد. این پلاک معمولا به صورت ناحیه ای در دیواره شریان انباشته می شود.

با گذشت زمان، آرتریو اسکروزیس می تواند سبب به وجود آمدن تنگی قابل ملاحظه ای در یکی از شریان های کرونری یا بیش تر شود. هنگامی که تنگی شریان های کرونری به بیش از ۵۰ تا ۷۰ درصد می رسد جریان خون در سمت دیگر پلاک ناکافی شده و پاسخگوی نیاز اکسیژن عضله قلب در حین ورزش نمی باشد. کمبود اکسیژن در عضله قلب (ایسکمی) در بسیاری از افراد سبب درد قفسه سینه (آنژین) می شود.

با این حال، در حدود ۲۵ درصد از آن هایی که تنگی قابل ملاحظه ای در شریان کرونری دارند هیچ گونه دردی را در قفسه سینه خود احساس نمی کنند. این گفته با صرف نظر از موارد ایسکمی ثبت شده بوده و یا ممکن است افراد به جای درد قفسه سینه تنگی های تنفسی گاه و بی گاه داشته باشند. گفته می شود که این افراد به آنژین خاموش مبتلا بوده و خطر ابتلای آن ها به حملات قلبی همانند افراد مبتلا به آنژین می باشد.

هنگامی که تنگی شریان ها به شدت ۹۰ تا ۹۹ درصد باشد، افراد اغلب در هنگام استراحت نیز به آنژین مبتلا می شوند که به آن آنژین ناپایدار می گویند. هنگامی که یک لخته خون (ترومبوز) بر روی پلاک تشکیل می شود، شریان می تواند به طور کامل بسته شده و سبب مرگ بخشی از عضلات قلب شود. به این وضعیت حمله قلبی یا انفارکتوس میوکارد می گویند.

سیگار، فشار خون بالا، بالا بودن سطح کلسترول و دیابت می توانند فرایند تصلب شرایین (سفت شدن عروق) را تسریع کنند. در صورتی که سن فرد بالا باشد (مردان بالای ۴۵ سال و زنان بالای ۵۵ سال) و یا سابقه ابتلا به بیماری کرونری قلب را در خانواده خود داشته باشد در معرض خطر بیش تری جهت ابتلا به تصلب شرایین قرار می گیرند.

بیماری شریان های کرونری چگونه تشخیص داده می شود؟

الکترو کاردیوگرام (ECG,EKG) حین استراحت آزمایشی است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت کرده و می تواند تغییراتی را نشان دهد که بیانگر وجود ایسکمی یا حمله قلبی هستند. اغلب، هنگامی که افراد مبتلا به بیماری شریان های کرونری در حال استراحت هستند آزمایش الکترو کاردیوگرام آن ها عادی است و فقط زمانی غیر عادی می شود که عضله آسیب دیده قلب آن ها شروع به فعالیت شدید کند.

بنابراین، آزمون دوچرخه یا تردمیل (آزمایش استرس) آزمایش های غربالگری خوبی برای افرادی هستند که به بیماری عروق کرونری مبتلا بوده اما الکتروکاردیوگرام آن ها در هنگام استراحت عادی است. دقت این آزمون ها در تشخیص بیماری چشم گیر عروق کرونری به میزان ۶۰ تا ۷۰ درصد است.

در صورتی که آزمون های استرس قادر به تشخیص نباشند، یک ماده پرتوزا مانند کاردیولیت یا تالیوم می تواند به صورت درون رگی در هنگام آزمون به فرد داده شود. استفاده از یکی از این مواد پرتوزا، تصویر برداری از جریان خون نواحی مختلف قلب را به وسیله یک دستگاه تصویر برداری ممکن می سازد.

کاهش جریان خون یک ناحیه از قلب در هنگام ورزش و عادی بودن آن در هنگام استراحت، نشان دهنده تنگی نسبی شریانی در آن ناحیه می باشد. استرس اکوکاردیوگرافی ترکیبی از آزمون ورزش و اکوکاردیوگرافی است. اکوکاردیوگرافی، یک آزمایش تصویر برداری از قلب به وسیله امواج فراصوت می باشد.

بهبودی پس از آنژیوپلاستی قلب

همچنین، این تصویر برداری روشی دقیق برای تشخیص بیماری شریان های کرونری می باشد. هنگامی که شریان های خون رسان به یک قسمت از عضله قلب دچار تنگی قابل ملاحظه ای می شوند، آن قسمت به خوبی دیگر قسمت های بدن منقبض نمی شود.

دقت استرس اکوکاردیوگرافی و آزمون های استرس همراه با مصرف تالیوم در تشخیص بیماری چشم گیر عروق کرونری ۸۰ تا ۸۵ درصد می باشد. هنگامی که فرد به دلیل مشکلات مفصلی یا عصبی نمی تواند تحت آزمون استرس ورزشی قرار گیرد، دارو هایی به او تزریق می شود که سبب تحریک فشار بر روی قلب می شوند. این فشار به اندازه فشاری است که در هنگام ورزش بر روی قلب وارد می شود.

تصویر برداری از قلب می تواند به وسیله تصویر برداری هسته ای یا اکوکاردیوگرافی انجام شود. کاتتر گذاری قلبی به وسیله آنژیوگرافی (رگ نگاری شریان ها) روشی است که امکان تصویر برداری اشعه ایکس از عروق کرونری را فراهم می کند. این روش دقیق ترین آزمایش جهت تشخیص تنگی شریان های کرونری است.

در این فرایند لوله های کوچک پلاستیکی و تو خالی (کاتتر) به وسیله هدایت از طریق اشعه ایکس تا به ابتدای شریان های کرونری فرستاده می شوند. بعد از آن، در حین فیلمبرداری توسط اشعه ایکس ماده حاجب ید دار به درون شریان ها تزریق می شود.

آرتریوگرافی کرونری تصویری از موقعیت و شدت تنگی بخش های تنگ شده شریان به پزشک ارائه می دهد. این اطلاعات در یاری رساندن به پزشک برای انتخاب دارو، مداخله کرونری از طریق پوست یا عمل جراحی بای پس شریان کرونری به عنوان گزینه درمانی ترجیحی، ضروری هستند.

سی تی آنژیوگرافی کرونری با سرعت بالا یک روش جدید و کم تهاجم تر است. با این که این روش نیز شامل استفاده از ماده حاجب و اشعه می شود اما نیاز به وارد کردن هیچ کاتتری به سیستم شریانی نیست و همین مورد به گونه ای خطرات این فرایند را کاهش می دهد.

این روش درمانی قانونی محدود تر داشته و نسبت به روش آنژیوگرافی متداول قابل اعتماد تر است. همچنین در این روش اجازه نمی دهد که PCF به صورت همزمان انجام شود. لازم به ذکر است که خطر ایجاد عوارض جدی در اثر روش متداول آنژیوگرافی کرونری بسیار پایین و کم تر از ۱ درصد می باشد.

چه دارو هایی جهت درمان بیماری شریان های کرونری استفاده می شوند؟

دارو های آنژین نیاز قلب را به اکسیژن کاهش می دهند تا کمبود جریان خون جبران شود. همچنین، این دارو ها می توانند با هدف افزایش جریان خون، شریان های کرونری را نسبتا گشاد کنند.

سه دسته شایع از دارو های استفاده شده نیترات ها، بتا بلاکر ها و کلسیم بلاکر ها می باشند.

موارد زیر نمونه هایی از نیترات ها هستند:

  • ایزو سورباید (ایزوردیل)
  • ایزو سورباید مونو نیترات (ایمدور)
  • برچسب های پوستی نیترات دار

موارد زیر نمونه هایی از بتا بلاکر ها هستند:

  • پروپرانولول (ایندرال)
  • آتنولول (تنورمین)
  • متوپرولول (لوپرسور)

نمونه های کلسیم بلاکر ها شامل موارد زیر می شوند:

  • نیفیدیپین (پروکاردیا، آدالات)
  • وراپامیل (کالان، ورلان، ورلان PM، ایزوپتین، ایزوپتین SR، کوورا HS)
  • دیلتیازیم (کاردیزم، دیلاکور، تیازاک)
  • آملودیپین (نورواسک)
  • و یک دارو جدید به نام رانولازین یا رانکسا

افراد بسیاری از این دارو های مخصوص درمان آنژین استفاده کرده و کاهش آنژین در حین ورزش کردن را تجربه می کنند. هنگامی که یک ایسکمی چشم گیر وجود داشته باشد، چه علامت دار باشد و چه با آزمون ورزشی، بالون زدن قلب برای فرد انجام می شود. این آرتریوگرافی اغلب پس از مداخله کرونری از طریق پوست انجام می شود.

افراد مبتلا به آنژین ناپایدار دچار تنگی شدید شریان کرونری بوده و اغلب در معرض خطر حتمی حمله قلبی قرار دارند. علاوه بر دارو های آنژین، آسپرین و داروی تزریقی رقیق کننده خون یعنی هپارین نیز به بیمار داده می شوند. یک شکل هپارین، انوکساپارین (لاونوکس) می تواند به صورت زیر جلدی به بیمار داده شود.

گفته می شود که تاثیر این دارو در افراد مبتلا به آنژین ناپایدار همانند هپارین تزریقی است. آسپرین از تجمع عناصر لخته کننده به نام پلاکت ها جلوگیری می کند. در حالی که هپارین از ایجاد لخته بر روی سطح پلاک جلوگیری می کند اما مواد ضد پلاکت قوی (ابر آسپرین ها) نیز جهت پایدار سازی سریع وضعیت این افراد در دسترس می باشند.

با این که دارو های قوی می توانند علائم افراد مبتلا به آنژین را به صورت موقت کنترل کنند اما این افراد اغلب در معرض ابتلا به حملات قلبی هستند. به همین دلیل، بسیاری از افراد مبتلا به آنژین ناپایدار برای انجام بالون زدن قلب و انجام احتمالی مداخله کرونری از طریق پوست ارجاع داده می شوند.

آسپرین

در بیمارانی که یک یا بیش تر از یک قسمت از شریان های آن ها دچار تنگی شدید بوده و بالون گذاری، استنت گذاری یا آرترکتومی نیز برای این بیماران مناسب است، استفاده از مداخله کرونری از طریق پوست می تواند نتایج فوق العاده ای به همراه داشته باشد. این در صورتی است که این بیماران با دقت جهت انجام این فرایند انتخاب شده باشند.

در حین انجام مداخله کرونری از طریق پوست، یک ماده بی حس کننده موضعی به پوست بالای شریان کشاله ران یا مچ دست تزریق می شود. شریان توسط یک سوزن سوراخ شده و یک غلاف پلاستیکی درون شریان قرار می گیرد. سپس تحت هدایت اشعه ایکس (فلوروسکوپی) یک لوله پلاستیکی بلند و باریک به نام کاتتر هدایتی از درون غلاف به شریان آئورت و از آنجا به منشا شریان کرونری فرستاده می شود.

پس از آن یک ماده حاجب ید دار از طریق کاتتر به درون خون وارد می شود تا تصاویر اشعه ایکس از شریان های کرونری بدست آیند. یک سیم هدایتی کم قطر (۳.۵ میلی متر) به قسمت تنگی یا گرفتگی شریان کرونری وارد می شود. سپس یک کاتتر حاوی بالون با هدایت سیم به محل انسداد فرستاده می شود.

هنگام رسیدن به آن محل بالون به مدت یک دقیقه منبسط شده و در این یک دقیقه، این بالون به پلاک فشار می آورد و مسیر شریان کرونری را گشاد می کند. فشار وارد شده توسط بالون می تواند محدوده ای از ۱ تا ۲۰ اتمسفر را در بر گیرد. در نهایت، بالون دوباره کوچک شده و از بدن خارج می شود.

استنت های درون شریانی هم به صورت خود منبسط شونده و هم در بالون زدن قلب استفاده می شوند که بسیار رایج تر نیز می باشد. هنگامی که بالون منبسط می شود استنت نیز منبسط شده و جای گذاری می شود سپس در حالی که استنت در آن محل در شریان باقی می ماند، بالون از بدن خارج می شود.

دستگاه های آترکتومی به وسیله یک سیم هدایت کننده آنژیوپلاستی استاندارد به درون شریان کرونری وارد می شوند و بعد از آن به روش های مختلفی فعال می شوند. انتخاب روش بستگی به دستگاهی دارد که انتخاب شده است. جراحی بای پس شریان های کرونری جهت رفع آنژین در افرادی استفاده می شود که به دارو ها پاسخ نداده و یا مداخله کرونری از طریق پوست برای آن ها مناسب نیست.

جراحی بای پس شریان کرونری هنگامی انجام می شود که فرد گرفتگی های متعددی در چند جای شریان های خود داشته و یا گرفتگی ها در موقعیت هایی قرار دارند که نمی توان از مداخله کرونری از طریق پوست برای این بیماران استفاده کرد.

همچنین، این جراحی اغلب در بیمارانی انجام می شود که در بدست آوردن یک درمان موفق و دراز مدت پس از انجام یک یا دور بار مداخله کرونری از طریق پوست ناکام مانده اند. علاوه بر این، نشان داده شده است که جراحی بای پس شریان کرونری در افزایش دراز مدت طول عمر افراد مبتلا به تنگی قابل ملاحظه در شریان کرونری اصلی (چپ) و یا در شریان های متعدد (مخصوصا در مواردی که عملکرد انقباضی عضله قلب کاهش یافته است) موثر واقع شده است.

دکتر محسن صادقی قهرودی استادیار دانشگاه متخصص قلب و عروق و فوق تخصص بالون آنژیوپلاستی و والوپلاستی

همین الان مشاوره بگیر